Czego uczą się dzieci w klasie Montessori, czyli słów kilka o pracy własnej…

Autor: Anna Skórka – nauczyciel Montessori w MCEM

Dziecko, które rozpoczyna swoją przygodę z montessoriańskim przedszkolem, opisując swoją aktywność w klasie, używa określeń: pracowałam, pracowałem… Pracowałam z myciem stołu, pracowałem z różową wieżą, komodą geometryczną, pisaniem, czytaniem, tablicą dzielenia… Dziś, podczas pracy własnej wybrałam kostkę trójmianową, a Helenka wrzeciona… Czas pracy własnej to „serce”, kluczowy moment dnia w montessoriańskiej klasie. Bez zrozumienia wartości tego czasu trudno pojąć sens myśli pedagogicznej Marii Montessori.

Praca własna w naszym przedszkolu to nieprzerwane trzy godziny (8:30 – 11:30) dziecięcej aktywności w przygotowanym, montessoriańskim otoczeniu. To czas indywidualnej pracy z materiałem rozwojowym, przygotowanym zgodnie z montessoriańskimi zasadami. To moment, w którym każde dziecko, zgodnie z własnymi potrzebami, zainteresowaniami, fazą rozwojową czy wiekiem może samodzielnie sięgnąć po przedmiot z półki, wybrać miejsce w klasie i wykonywać związaną z nim czynność, powtarzając ją dowolną ilość razy. To także czas, kiedy nauczyciele udzielają dzieciom lekcji pokazując, jak korzystać z materiału. Bo sposób korzystania nie jest dowolny. Jest określony i celowy – tak by praca prowadziła do osiągnięcia celów służących rozwojowi dziecka. Podczas pracy własnej każde dziecko rozwija swój własny potencjał. Uczy się poprzez manipulowanie, dotykanie, sprawdzanie. Uczy się w ruchu, aktywnie, w atmosferze całkowitej akceptacji i zrozumienia oraz wolności wyboru.

Czym zatem są te montessoriańskie materiały, które służą dzieciom podczas pracy własnej? Są to te wszystkie przedmioty, które znajdziemy na półkach w klasie. Dzieci mają do nich nieograniczony dostęp, są na wyciągnięcie ich ręki. Każda pomoc jest jedyna i niepowtarzalna. Swym pięknem zaprasza dzieci do aktywności. Pomoce mają różny stopień trudności, tak by każde dziecko, czy to 2.5-latek czy 6-latek mógł wybrać coś specjalnego dla siebie. A jest z czego wybierać. Mamy w klasie pięć działów: życie codzienne, sensorykę, język, matematykę oraz kulturę. A w każdym dziale wiele materiałów…

Życie codzienne to dział odpowiadający potrzebom najmłodszych:

• dzieci wykonują ćwiczenia wstępne, które pozwalają im poznać ogólne zasady poruszania się w klasie – jak rozwinąć i zwinąć dywanik, na którym rozłożą swoją pracę, jak poruszać się wokół dywanika, jak przenosić krzesło, stół, tacę z materiałem, jak zakładać kurtkę i wieszać ją na wieszaku czy w jaki sposób umyć dłonie
• dzieci rozwijają małą motorykę: ćwiczą chwyt pęsetowy przypinając klamerki, używając szczypiec, pęsetki, zakraplacza, dziurkując określony kształt, ruch okrężny nadgarstka ćwiczą poprzez wyżymanie ściereczki, czy przenoszenie wody gąbką, a ruchy w obrębie stawu barkowego – myjąc stół lub podłogę

• uczą się samoobsługi – wycierania nosa, korzystania z toalety, zapinania guzików, wiązania kokardek
• przygotowują jedzenie – kroją jabłka, banany, obierają marchewkę, przygotowują sałatkę owocową albo wyciskają sok pomarańczowy a potem zapraszają kolegów i koleżanki na wspólne ucztowanie

• dbają o otoczenie – zamiatają, podlewają kwiaty, zmywają po sobie naczynia a nawet piorą

Sensoryka jest swoistym treningiem dziecięcych zmysłów:

• dzieci ćwiczą zmysł wzroku – doświadczają wymiarów – różnej średnicy, wysokości, szerokości, długości, różnych kolorów i ich odcieni, kształtów figur płaskich i brył

• trenują zmysł dotyku – rozróżniają szorstkie i gładkie, dotykają różnych tkanin, sprawdzają, co jest lżejsze a co cięższe, co zimne a co ciepłe
• ćwiczą zmysł stereognostyczny – sortują przedmioty, rozpoznają je po dotyku

• udoskonalają zmysł smaku i zapachu
• wyostrzają zmysł słuchu
• dzieci rozwijają się również w zakresie muzycznym

W ramach działu matematyka:

• dzieci doświadczają sensorycznie czym jest 1, 2, 3 itd., poznają, że zero to nic J
• na złotym materiale pracują z układem dziesiętnym – poznają pojęcia jednej jedności, jednej dziesiątki, jednej setki i jednego tysiąca – doświadczają tych pojęć sensorycznie, a dopiero później na symbolach (1, 10, 100, 1000)

• dzieci tworzą wielkie liczby

• dodają, mnożą, odejmują i dzielą łącząc konkret (złote perły) z abstraktem (znakami graficznymi liczb)
• poznają tzw. „nastki” i „dziestki”
• liczą co którąś liczbę
• liczą na tablicach dodawania, odejmowania, mnożenie i dzielenia

• grają w znaczki i punkty, liczą na liczydle

Język to dział, w którym dzieci:

• rozwijają swój zasób słownictwa poprzez pracę z kartami rymów, przeciwieństw, kartami wzbogacającymi słownictwo (np. rodzaje piłek, owoce cytrusowe) i kartami naukowymi (np. części domu, części samolotu, roweru)
• pracują z szorstkimi literami, wysłuchują pierwszy dźwięk na początku wyrazu
• ćwiczą pismo – pracują z metalowymi ramkami, piszą na piasku, kredą na tablicy, na papierze w kratkę, w różowej linii

• budują wyrazy z ruchomego alfabetu

• czytają – począwszy od tzw. różowego materiału, poprzez niebieski i zielony, kończąc na samodzielnym czytaniu książek

 Kultura natomiast pozwala dzieciom:

• poznać otaczający świat: układ słoneczny, naszą planetę, zrozumieć czym jest woda, ląd i powietrze, oceany, kontynenty i atmosfera, jakie państwa wchodzą w skład Europy oraz z jakich województw składa się Polska

• sprawdzić, kto jest bezkręgowcem, a kto kręgowcem, poznać 5 gromad kręgowców, ich przedstawicieli i budowę

• zbliżyć się do świata roślin – poznać budowę drzewa, kwiatu, liścia, rozpoznać i nazwać kwiaty w ogrodzie

• poznać nazwy miesięcy, dni tygodnia
• sprawdzić, która jest godzina i jaka temperatura panuje na dworze
• poznać cykle rozwojowe zwierząt i roślin

Praca własna ma określone cele. Są to te bezpośrednie, jak przyszycie guzika, czy ułożenie brązowych schodów. Ale też pośrednie, bardziej istotne. Praca z materiałem uczy bowiem koncentracji, koordynacji oko – ręka, samodzielności, ćwiczy dłoń, przygotowując ją do trzymania narzędzia pisarskiego i późniejszego pisania, rozwija myślenie matematyczne. Trenuje zmysły. Uczy wrażliwości na otaczający świat, szacunku do siebie i innych. Wspiera wewnętrzną motywację.

Maria Montessori czas pracy opisywała jako tzw. trójfazowy cykl aktywności. Najpierw dziecko poszukuje. Na krótko zajmuje się jakąś czynnością, odkłada ją na półkę, wybiera coś innego. W momencie, gdy zgodnie ze swoją fazą wrażliwą znajdzie odpowiadający mu materiał rozpoczyna się faza wielkiej pracy. U dziecka zauważamy, odkrytą przez doktor Montessori polaryzację uwagi. Koncentracja dziecka na aktywności jest tak ogromna, że nikt, ani nic nie jest w stanie tej pracy zakłócić. Dziecko pracuje tak długo, aż się nasyci. To moment, kiedy uczy się nowych rzeczy najszybciej, bez wysiłku a z wielką wewnętrzną radością. Po pracy przychodzi trzecia faza kontemplacji. Wewnętrznej radości, odkrywania siebie we własnych możliwościach i swoich dziełach. Trójfazowość pracy własnej wymaga czasu. Stąd właśnie 3 godziny pracy własnej, tak bardzo celebrowane w naszym przedszkolu.